Dirk Uipko Stikker was in 1961 de eerste Nederlander die secretaris-generaal van de NAVO werd. Afgelopen week kwam zijn naam af en toe voorbij, omdat Mark Rutte in dezelfde functie gekozen werd. Dat Stikker een geboren en getogen Winschoter was, weten nog maar weinigen, want hij is grotendeels in de vergetelheid verdwenen. Volkomen ten onrechte, want hij was een van de grootste Groningers allertijden en speelde een cruciale rol in de naoorlogse geschiedenis van Nederland.
'Stikker?' De eigenaar van het tweedehands boekenzaakje viel even stil. 'Volgens uw website is het hier te koop', zei ik. 'Mr. Dirk U. Stikker, Memoires.' 'Oh ja, Stikker', zei de man, en hij liep naar een van zijn vele boekenkasten en ging met zijn vingers langs de ruggen. Hij mompelde: 'Minister van buitenlandse zaken, Heineken, Raad van de arbeid, VVD.'
'Het boek is in geen enkele bibliotheek in Groningen meer aanwezig en ik wil er een verhaal over schrijven', vervolgde ik. 'Secretaris-generaal van de NAVO', mompelde de man en trok een boek uit de kast. Ik sloeg het open en las:
'In de stormachtige nacht van 4 op 5 februari 1897 werd ik in het ouderlijkhuis aan de Vissersdijk in Winschoten geboren. Mijn vader had die avond nog de dies-bijeenkomst van het Groninger Studentencorps meegevierd. Bij zijn thuiskomst in de vroege ochtenduren wachtte hem dubbel nieuws: zijn vrouw had hem een zoon geschonken en door de storm was het dak van het huis gewaaid.'
Zo beginnen de memoires van Dirk Uipko Stikker.
Oldambster boeren
Stikker stamt uit een Oldambster boeren geslacht. Maar zijn vader 'kon geen rechte voor ploegen' en werd bankier. Dat legde de familie geen windeieren. In 1922, na zijn studie rechten, trad de vers getrouwde Dirk in zijn vaders voetsporen en ging aan de slag bij de Twentsche Bank aan de Munnekeholm in Stad.
Dirk werkte bij verschillende filialen in heel Nederland, maar maakte slechts langzaam carrière. De omslag vond plaats in 1935, hij was inmiddels 42, toen hij werd gevraagd om te solliciteren als directeur bij Heineken.
Directeur van Heineken
Stikker wordt vaak omschreven als een wat ijdele man en dat komt ook wel naar voren in de biografie. In het hoofdstuk over zijn carrière bij de brouwerij komt de hele familie Heineken niet voor. Het is Stikker die de boekhouding moderniseert, het is Stikker die een flessenfabriek op Java begint, en het is Stikker die het bedrijf door de oorlog loodst. Eigenlijk zou het biermerk Stikker moeten heten in plaats van Heineken, denk je tijdens het lezen.
Tijdens de oorlog runde Stikker niet alleen de brouwerij. Samen met andere ondernemers en vakbondsbestuurders legde hij de fundamenten van het naoorlogse Nederland, met de oprichting van de Stichting van de Arbeid, waarin werkgevers en werknemers samen de grote sociale vraagstukken in overleg aanpakten in plaats van met acties en stakingen. Zo maakte hij de overgang van het bedrijfsleven naar politiek.
'Wie zo lang in het bier heeft gezeten, gaat niet meer in het water'
Na de oorlog was het tijdperk van de oude politiek voorbij en werden er nieuwe partijen opgericht. Stikker stond aan de basis van wat nu de VVD is. Hij werd 'aangewezen' - verkiezingen waren er nog niet - als lid van de Eerste Kamer en werd in 1948 gevraagd als minister van verkeer en waterstaat. 'Wie zo lang in het bier heeft gezeten, gaat niet meer in het water', was zijn antwoord. En uiteindelijk werd Stikker minister van buitenlandse zaken. Hij moest wel al zijn baantjes, nevenfuncties en commissariaten opgeven... En dat waren er meer dan zeventig. Stikker was een enorm netwerker.
Al lezende kom je tot de vraag: hoe kan dit? Stikker rolt van het ene baantje in het andere en het lijkt hem geen enkele moeite te kosten. Was hij zo goed, of waren er niet zo veel politici van kaliber in die tijd? Stikker werd in 1916 samen met dertig andere jonge mannen lid van Vindicat.
Vorig jaar wilden daar achthonderd jongens en meisjes lid worden. Ik bedoel maar, er gingen in Stikkers tijd niet zoveel mensen studeren, dus de spoeling was nogal dun. Maar door het boek kom je erachter dat hij op jonge leeftijd al een bijzonder ondernemende persoon was.
Achter een Schotse liefde aan
Op 14-jarige leeftijd ging Dirk met een aantal neven op vakantie. Per boot van IJmuiden naar het Italiaanse Genua. En dan op de fiets, over de Alpen terug naar huis. Dat was wat te veel, hij werd ernstig ziek en ging voor zijn herstel het volgende jaar naar een Zwitsers kuuroord.
Daar werd hij smoorverliefd op een Schots meisje. Toen die naar huis ging, reisde de amper 16-jarige Dirk achter haar aan. Zonder overleg of toestemming van zijn ouders. Helaas, de romance liep op niets uit, maar het was wel tekenend voor Stikkers ondernemingslust.
Vormgever van de naoorlogse wereld
Het was een slimme zet van Stikker om het ministerschap van verkeer en waterstaat te weigeren. Want daarna werd hij gevraagd voor buitenlandse zaken, dat was inhoudelijk veel interessanter..
Van 1948 tot 1951 was Stikker minister van buitenlandse zaken in het eerste kabinet Drees. Dat waren de jaren dat de naoorlogse wereld vorm kreeg. De Indonesische onafhankelijkheid, de oprichting van de Benelux, de OESO, de EGKS, de oprichting van de NAVO. Stikker was er telkens nauw bij betrokken en schreef er in zijn biografie hoofdstukken over vol.
Er kwam een einde aan zijn ministerschap toen het kabinet Drees in 1951 viel over het Nieuw Guinea-beleid. Stikker zette zijn loopbaan voort in verschillende functies. Hij werd achtereenvolgens ambassadeur in Londen, vertegenwoordiger bij de Noord Atlantische Raad en bij de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en permanente vertegenwoordiger van Nederland bij de NAVO.
'Een werkweek van 100 uur, daar draaien wij in Groningen onze hand niet voor om'
In 1961 kondigde de Belg Paul-Henri Spaak aan dat hij zijn functie als secretaris-generaal van de NAVO neer zou leggen. Stikker werd door de Amerikanen en de Britten gevraagd om hem op te volgen. In de biografie wordt duidelijk dat Mark Rutte zich de komende jaren niet gaat vervelen.
Stikker: 'Al met al heeft de secretaris-generaal een zwaar leven. Mijn normale werkweek telde tegen de honderd uren: veertien uur per dag, zeven dagen in de week.' Een crisis rond Cyprus, weer een ruzie met De Gaulle en natuurlijk altijd de Russen, de Koude Oorlog en de atoombom. Stikker vat het allemaal wat luchtig samen met de woorden: 'Ach, een werkweek van 100 uur, daar draaien wij in Groningen onze hand niet voor om.'
Wat mevrouw Stikker er allemaal van vond? Ik moet het antwoord schuldig blijven. Zijn kinderen en vrouw komen eigenlijk niet aan bod in de biografie. Maar al met al denk ik dat het een voordeel is dat er geen mevrouw Rutte is. De secretaris-generaal van de NAVO is getrouwd met zijn baan.
'Voor Winschoten heb ik altijd een zwak gehouden'
Stikker vertrok na zijn middelbare school uit Winschoten, maar hij hield altijd warme gevoelens voor zijn geboorteplaats. In 1964 werd die liefde beantwoord, toen Stikker het ereburgerschap van Winschoten kreeg.
'De ontvangst die mij in mijn geboorteplaats ten deel viel was onvergetelijk. Het was een stijlvol en gemoedelijk feest. Ik ontving een gouden gedenkpenning en een prachtig versierde oorkonde; er werd een laan naar mij genoemd en we kregen een maaltijd aangeboden. Het gemeentebestuur was zo attent om behalve mijn eigen gezin ook ongeveer 25 familieleden uit te nodigen die ik sinds mijn kinderjaren niet meer had gezien. Het was een hoogtijdag. Een familielid sprak bij het afscheid; 'Nou, ik had er niet veel van verwacht, maar het viel mij niet tegen'. Een groter lof is er in Groninger termen nauwelijks denkbaar', aldus Stikker in zijn memoires.
Maar roem is vergankelijk; in 2016 werd Stikkers graf in Winschoten bijna geruimd. Een bezorgde burger trok aan de bel, maar kreeg te horen: 'ze vertelden mij dat ze wisten wie daar lag, maar dat ze er niks aan konden doen. Ze zeiden dat iedereen gewoon moet betalen. Al ligt de koning daar.' Maar na raadsvragen en publiciteit kwam de gemeente terug op de plannen en bleef het graf van Stikker behouden.
De avond bereikt
Stikker tobde zijn hele leven al met zijn gezondheid, maar in september 1962 was het echt mis. 'Ik realiseerde mij plotseling dat de doktoren naar een tumor zochten', schreef Stikker in zijn biografie, 'en die vonden ze ook.'
John F. Kennedy stuurde zijn vliegtuig (!) om Stikker op te halen en hij werd geopereerd in het Walter Reed Hospital in Washington. De operatie, met een overlevingskans van vijftig procent, slaagde. Maar een lange herstelperiode werd Stikker niet gegund, want enkele dagen later brak de Cubacrisis uit.
Stikker moest na een aantal maanden concluderen dat hij zijn intensieve baan lichamelijk niet langer aan kon. Hij werd in 1963 opgevolgd door de Italiaan Manlio Brosio en trok zich terug in een villa aan het Comomeer, waar hij zijn memoires schreef. Hij overleed op 24 december 1979 en werd begraven in Winschoten.
'Niemand leest dit meer'
De boekhandelaar keek achter in het boek en zei: vijf euro. 'Vijf? Ik dacht het tien was, dat staat op uw website.' 'Nee', sprak de handelaar, 'vijf, hij is wat beschadigd en staat al jaren in de kast. Niemand leest dit meer.'